Tỷ lệ bao phủ tăng mạnh

Tổng kết Luật Việc làm 2013, Bộ LĐ-TB&XH cho biết, sau hơn 7 năm thực hiện Luật, số người tham gia BH thất nghiệp tăng qua các năm, bình quân hằng năm tăng 14,3%. Giai đoạn từ năm 2015 đến nay, số đối tượng tham gia và được thụ hưởng các chế độ BH thất nghiệp không ngừng tăng qua các năm. Tính đến cuối năm 2022, có 14,3 triệu NLĐ tham gia BH thất nghiệp, chiếm 31,18% lực lượng lao động trong độ tuổi.

Diện bao phủ tăng nên số người hưởng BH thất nghiệp cũng tăng theo. Nếu như năm 2009 có hơn 5 triệu người tham gia, hơn 180.000 người hưởng trợ cấp thất nghiệp thì đến năm 2020, số người tham gia xấp xỉ 13 triệu người, số người hưởng là hơn 1 triệu. Năm 2020, số thu BH thất nghiệp tiệm cận số chi BH thất nghiệp.

Theo BHXH Việt Nam, với diện bao phủ BH thất nghiệp ngày càng được mở rộng, từ năm 2010 đến hết năm 2022, có gần 8,7 triệu người hưởng các chế độ BH thất nghiệp. Số người được hưởng các chế độ tăng dẫn đến tổng tiền chi cho các chế độ BH thất nghiệp tăng. Đặc biệt, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, nhiều DN giải thể, phá sản, thu hẹp nên số người hưởng BH thất nghiệp cũng tăng vọt so với các năm trước dẫn đến có tình trạng trục lợi quỹ.

Còn theo đánh giá của Bộ LĐ-TB&XH, vẫn còn tình trạng một số NLĐ chưa tuân thủ các quy định pháp luật về BH thất nghiệp, nghĩa là có việc làm trong thời gian chờ hưởng trợ cấp thất nghiệp hoặc trong thời gian hưởng trợ cấp thất nghiệp nhưng không thông báo theo quy định, dẫn đến phải thu hồi. Việc trục lợi BH thất nghiệp một phần do Luật chưa có quy định về trách nhiệm của người SDLĐ trong việc thông báo ngay cho cơ quan lao động, cơ quan BHXH về việc có việc làm của NLĐ nên xảy ra trường hợp lao động đã có việc làm mà vẫn được hưởng BH thất nghiệp. Bên cạnh đó, chưa có quy định cụ thể về quản lý đối tượng thuộc diện tham gia BH thất nghiệp. Mặt khác, các chế độ BH thất nghiệp hiện nay còn nặng về giải quyết trợ cấp thất nghiệp, chưa chú ý nhiều đến các chế độ mang tính chủ động, phòng ngừa, hạn chế thất nghiệp. Chế độ hỗ trợ học nghề chủ yếu giải quyết nhu cầu học, chưa chú trọng đào tạo, phát triển hoặc nâng cao trình độ kỹ năng nghề. Ngoài ra, điều kiện hưởng trợ cấp thất nghiệp trong Luật Việc làm chỉ quy định các trường hợp NLĐ đơn phương chấm dứt HĐLĐ/hợp đồng làm việc trái pháp luật không được hưởng trợ cấp thất nghiệp.

Trong khi đó, Bộ luật Lao động lại quy định, NLĐ có quyền đơn phương chấm dứt HĐLĐ nhưng phải báo trước cho người SDLĐ và một số trường hợp không cần báo trước với người SDLĐ, nên các trường hợp NLĐ bị sa thải, tự ý bỏ việc không báo trước…vẫn được hưởng trợ cấp thất nghiệp. Do đó, không phù hợp với mục đích của chính sách BH thất nghiệp nhằm hỗ trợ cho người lao động thực sự khó khăn về việc làm.

Sẽ hạn chế tối đa trường hợp trục lợi quỹ

Thông tin về tình hình hưởng trợ cấp thất nghiệp, ông Trần Tuấn Tú- Trưởng phòng BH thất nghiệp (Cục Việc làm) cho biết, thời gian qua có một số trường hợp NLĐ vừa đi làm, vừa hưởng trợ cấp thất nghiệp dẫn đến việc hưởng trùng, đóng trùng, do đó với những khoản hưởng trùng sẽ bị thu hồi. “Trước đây, chúng ta chấm dứt và hưởng một lần. Nhưng từ khi thực hiện Luật Việc làm thì đã có điều chỉnh. Vì đây là bảo hiểm rủi ro khi NLĐ mất việc làm, thay vì giải quyết một lần để thuận lợi cho cơ quan thực hiện, bằng việc bảo lưu sẽ giúp NLĐ có thời gian tích lũy để nếu có tiếp tục gặp rủi ro mất việc sẽ được hưởng tiếp”- ông Tú thông tin.

Theo ông Tú, trong giai đoạn đầu thực hiện chính sách, một số NLĐ không nắm rõ quy định, do năng lực quản lý có hạn, dữ liệu tham gia đóng BH phân tán ở những địa phương khác nhau, không tập trung, thậm chí ngay ở Hà Nội dữ liệu cũng phân tán ở các quận huyện… đã dẫn đến NLĐ tham gia hưởng ở nơi này nhưng làm việc ở nơi khác và các cơ quan không nắm được vấn đề trùng đóng, trùng hưởng. “Tuy nhiên, hiện nay BHXH Việt Nam đã tập trung cơ sở dữ liệu tham gia BH, thống nhất toàn quốc nên trường hợp trùng đóng, trùng hưởng đã được hạn chế rất nhiều”- ông Tú nhấn mạnh.

Để hạn chế tình trạng trục lợi quỹ BH thất nghiệp, thời gian qua, Cục Việc làm đã tăng cường thông tin tuyên truyền về quyền, trách nhiệm của NLĐ, tăng cường công tác thanh, kiểm tra để xử lý vi phạm. Đồng thời, tăng cường ứng dụng CNTT để tránh trùng đóng, trùng hưởng, tăng cường công tác phối hợp giữa các cơ quan, địa phương để phát hiện trường hợp vi phạm, xử lý trách nhiệm. “Về xử lý vi phạm cũng đã có quy định đầy đủ. Những hành vi vi phạm ở mức độ hành chính sẽ bị xử lý hành chính, vi phạm hình sự sẽ bị xử lý hình sự”- ông Tú thông tin.

Để góp phần hạn chế tình trạng trục lợi quỹ BH thất nghiệp, trong đề nghị sửa đổi Luật Việc làm, Bộ LĐ-TB&XH đã đề xuất bổ sung quy định về trách nhiệm thông báo của người SDLĐ, xử lý đối với trường hợp người SDLĐ không có khả năng thực hiện đầy đủ nghĩa vụ BH thất nghiệp, quản lý đối tượng. Đồng thời, bổ sung một số trường hợp không được hưởng trợ cấp thất nghiệp như: NLĐ đơn phương chấm dứt HĐLĐ, NLĐ bị xử lý kỷ luật buộc thôi việc, người đang hưởng lương hưu, trợ cấp mất sức lao động hằng tháng… Đặc biệt, sửa đổi, bổ sung quy định NLĐ không được hưởng tiền trợ cấp thất nghiệp và không được bảo lưu thời gian đóng BH thất nghiệp đối với thời gian bị tạm dừng hưởng trợ cấp thất nghiệp.