Năm 2019, số người tham gia bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) là hơn 13,3 triệu. Ngoài ra, hơn 880.000 người hưởng chế độ trợ cấp thất nghiệp (TCTN). Quá trình thanh - kiểm tra, cơ quan chức năng đã phát hiện nhiều lao động "khai man" để trục lợi BHTN.

Nghỉ sinh vẫn đăng ký nhận bảo hiểm thất nghiệp

Theo ông Đào Việt Ánh, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam, chính sách BHTN là chính sách mới và là một trong những chính sách quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội. Quan trọng hơn là tư vấn, giới thiệu việc làm, hỗ trợ người lao động (NLĐ) học nghề, duy trì việc làm cho NLĐ. Nếu năm 2010 có 125.562 lượt người được tư vấn, giới thiệu việc làm thì đến năm 2015 là 463.859 lượt người; đến năm 2018, con số này là trên 1,39 triệu lượt người. Đến nay, hơn 180.000 người thất nghiệp được hỗ trợ học nghề. Nhiều người thất nghiệp sau khi tham gia các khóa học nghề đã có việc làm ổn định. Số người có quyết định hưởng TCTN là gần 5 triệu và có xu hướng tăng qua các năm. Theo báo cáo của BHXH Việt Nam, ước kết dư Quỹ BHTN tính đến cuối năm 2018 là trên 70.000 tỉ đồng.

Luật Việc làm cần được sửa đổi theo hướng xây dựng các giải pháp giảm thiểu tình trạng thất nghiệp Ảnh: AN CHI

Dù vậy, nhiều ý kiến cũng cho rằng với các hành vi trục lợi như hiện nay thì BHTN vốn là chỗ dựa khi rủi ro của NLĐ cũng ít nhiều bị ảnh hưởng bởi một số đối tượng trục lợi hoặc lao động lợi dụng những kẽ hở của chính sách để hưởng TCTN. Theo BHXH Việt Nam, có tình trạng NLĐ được việc làm rồi nhưng vẫn đăng ký nhận BHTN, có thu nhập khác hoặc thậm chí nghỉ sinh vẫn đăng ký nhận BHTN. Nhiều trường hợp bị cơ quan BHXH phát hiện khi giải quyết chi trả TCTN lần sau hoặc thông qua rà soát dữ liệu thu BHXH khi làm việc mới. Ngoài ra, còn có tình trạng lao động chủ động xin nghỉ việc để đăng ký hưởng BHTN hay hiện tượng NLĐ di chuyển từ doanh nghiệp (DN) này sang DN khác nhưng chỉ sau một thời gian, NLĐ quay lại đúng DN cũ. Đơn cử, tại Đồng Tháp, Trung tâm Dịch vụ việc làm (DVVL) của tỉnh này cho hay trong năm 2019 có hơn 10.300 lao động đến trung tâm đăng ký hồ sơ để được hưởng TCTN. Qua kiểm tra, rà soát, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ-TB-XH) tỉnh Đồng Tháp đã phát hiện 220 lao động nhận chế độ TCTN sai quy định với tổng số tiền hơn 1 tỉ đồng. Sau nhiều tháng triển khai, Trung tâm DVVL tỉnh Đồng Tháp đã phối hợp BHXH tỉnh thu hồi được 97 trường hợp với số tiền hơn 406 triệu đồng.

Thiếu công cụ kiểm soát

Để kịp thời phát hiện và giải quyết được tình trạng trục lợi BHTN, BHXH Việt Nam đã phối hợp với Cục Việc làm, Bộ LĐ-TB-XH xây dựng dữ liệu kết nối liên thông về BHTN chia sẻ qua trục tích hợp quốc gia, hướng tới việc quản lý cũng như giải quyết chế độ BHTN cho NLĐ trong toàn quốc ngày càng chặt chẽ, nhanh, gọn, chính xác. Tuy nhiên, theo đánh giá của nhiều DN và trung tâm DVVL, cổng liên thông này vẫn chưa phát huy được hiệu quả.

Các chuyên gia đầu ngành về việc làm cũng thẳng thắn chỉ ra rằng nhận thức về BHTN của một số NLĐ và người sử dụng lao động còn chưa cao. Theo đánh giá của BHXH Việt Nam, người khai báo hưởng TCTN chủ yếu quan tâm đến số tiền trợ cấp, số người có nhu cầu hỗ trợ học nghề còn thấp (chỉ khoảng 5,38%). Riêng chế độ hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ kỹ năng nghề để duy trì việc làm cho NLĐ, các đơn vị sử dụng lao động chưa đăng ký hưởng. BHXH Việt Nam đánh giá đây là bất cập lớn cần sớm được điều chỉnh trong Luật Việc làm để phù hợp với thực tiễn. Công tác quản lý lao động hiện nay cũng bộc lộ nhiều bất cập, chưa có đủ công cụ để quản lý nên rất khó kiểm soát tình trạng việc làm của NLĐ. Do đó, vẫn còn trường hợp NLĐ vừa đi làm vừa hưởng TCTN. Theo báo cáo của BHXH các tỉnh, TP, tính đến tháng 8-2019, số tiền hưởng TCTN cần phải thu hồi là 71,9 tỉ đồng. Thông báo kết quả kiểm toán năm 2019 tại BHXH Việt Nam, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị thu hồi tiền TCTN của 2.992 trường hợp hưởng sai quy định với số tiền phải thu hồi hơn 14 tỉ đồng. Kiểm toán Nhà nước cũng chỉ ra nguyên nhân đó là "chưa quy định cụ thể về cơ quan thu hồi tiền TCTN hưởng sai quy định; quy trình thu hồi TCTN qua nhiều khâu và cơ quan khác nhau".

Để ngăn ngừa hành vi trục lợi BHTN, hiện Bộ LĐ-TB-XH đang xây dựng dự thảo và lấy ý kiến rộng rãi về Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 28/2015/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Việc làm về BHTN. Góp ý dự thảo này, BHXH Việt Nam cũng đề nghị Bộ LĐ-TB-XH bổ sung quy định thu hồi tiền hưởng các chế độ BHTN. Theo đó, Sở LĐ-TB-XH có trách nhiệm thực hiện việc thu hồi tiền hưởng các chế độ BHTN do giải quyết hưởng sai quy định hoặc ban hành các quyết định hủy, tạm dừng, chấm dứt hưởng các chế độ BHTN sau thời điểm chi trả; trung tâm DVVL làm có trách nhiệm thực hiện thu hồi tiền hưởng các chế độ BHTN do chuyển các quyết định hủy, tạm dừng, chấm dứt hưởng các chế độ BHTN sau thời điểm chi trả.

Nâng mức hỗ trợ học nghề

Theo dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 28/2015/NĐ-CP ngày 12-3-2015 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Việc làm về BHTN, Bộ LĐ-TB-XH đề xuất bổ sung quy định thời gian NLĐ nghỉ việc hưởng chế độ thai sản từ 14 ngày làm việc trở lên không hưởng tiền lương tháng tại đơn vị mà hưởng trợ cấp BHXH được tính là thời gian đóng BHTN. Bộ LĐ-TB-XH cũng đề xuất mức hỗ trợ kinh phí đào tạo bồi dưỡng, nâng cao trình độ kỹ năng nghề tối đa 1,5 triệu đồng/tháng thay vì 1 triệu đồng/người/tháng như hiện nay. Bộ LĐ-TB-XH cũng cho biết cơ quan này sẽ nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung Luật Việc làm, chính sách BHTN, chính sách việc làm theo hướng chú trọng không chỉ các giải pháp xử lý hậu quả đối với người thất nghiệp thông qua việc chi trả TCTN, đào tạo nghề, giới thiệu việc làm mà cần xây dựng các giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu tình trạng thất nghiệp.