Người cao tuổi và gánh nặng "bệnh tật kép"

Việt Nam đã bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011, nhanh hơn dự báo trước đó là năm 2017. Với đời sống kinh tế - xã hội và hệ thống y tế phát triển, tuổi thọ của người Việt Nam đã tăng cao, với mức trung bình là 75,6 tuổi, đứng thứ hai trong khu vực và đứng thứ 56 trên thế giới. Già hóa dân số diễn ra với tốc độ nhanh đặt ra những thách thức lớn về sự cần thiết phải thay đổi hệ thống an sinh xã hội, lao động việc làm, giao thông, khu vui chơi giải trí…, nhất là hệ thống chăm sóc sức khỏe.

Hệ thống chính sách về NCT được ban hành và đang triển khai thực hiện; kinh tế - xã hội và hệ thống y tế phát triển là những thuận lợi để triển khai Ðề án chăm sóc NCT giai đoạn 2017-2025. Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều khó khăn. NCT Việt Nam chủ yếu sống ở nông thôn, sống cùng con cháu, đời sống vật chất khó khăn, đa số NCT hiện nay lại không có tích lũy vật chất. Bên cạnh đó, nhiều người đối diện với gánh nặng "bệnh tật kép" và thường mắc các bệnh mãn tính (bình quân mỗi NCT mắc ba bệnh), đối diện với nguy cơ tàn phế do quá trình lão hóa và chi phí điều trị lớn. Ðiều tra quốc gia về NCT Việt Nam năm 2011 cho thấy hơn 60% số NCT cho biết tình trạng sức khỏe là yếu hoặc rất yếu cần người chăm sóc.

Tình trạng NCT sống không có vợ, chồng chiếm tỷ lệ cao. Số cụ bà cô đơn cao gấp 5,44 lần so với cụ ông. Phụ nữ cao tuổi sống ly hôn, ly thân gấp 2,2 lần so với nam giới. Với sức khỏe nhiều hạn chế, việc phải sống một mình là điều rất bất lợi với NCT, bởi gia đình luôn là chỗ dựa cơ bản cho mỗi thành viên khi về già.

Người cao tuổi là nguồn lực của xã hội

Thực tế cho thấy, hệ thống cơ sở chăm sóc sức khỏe NCT bước đầu được hình thành và phát triển từ Trung ương cho tới địa phương. Nhiều mô hình chăm sóc NCT dựa vào cộng đồng đã được nhân rộng. Tuy nhiên, hệ thống chăm sóc sức khỏe cho NCT chưa bắt kịp sự chuyển đổi nhân khẩu học mạnh mẽ này. Mạng lưới y tế chăm sóc sức khỏe NCT chưa phát triển, số nhân viên y tế phục vụ tại cộng đồng vừa thiếu về số lượng, vừa yếu về nghiệp vụ, kỹ năng. Hiện cả nước chỉ có 49 trong số 63 bệnh viện tỉnh, thành phố có khoa Lão, ba cơ sở đào tạo bộ môn Lão khoa. Khoa Lão vừa điều trị bệnh vừa điều trị phục hồi chức năng cho NCT cho nên không chỉ cần thuốc men, trang thiết bị y tế mà cả chế độ dinh dưỡng, luyện tập cũng phải được lưu ý.

GS Phạm Thắng, Giám đốc Bệnh viện Lão khoa Trung ương cho biết, NCT thường mắc các bệnh mãn tính như đái tháo đường, tăng huyết áp, thoái hóa khớp, ung thư, đột quỵ… cần nhiều thời gian điều trị, thậm chí phải điều trị suốt đời. Mặt khác, NCT sử dụng đến 50% tổng lượng thuốc, do đó, chi phí y tế cho người già cao gấp từ bảy đến 10 lần so với người trẻ tuổi. Theo GS Phạm Thắng, việc thành lập khoa Lão tại các bệnh viện là rất cần thiết bởi đặc điểm bệnh lý của NCT khác với các lứa tuổi khác vì cơ thể bị lão hóa dẫn đến có thể mắc nhiều bệnh cùng một lúc; dễ bị tổn thương, sa sút trí tuệ; rối loạn đi và ngã; giảm hoạt động chức năng; lú lẫn, trầm cảm; sử dụng nhiều thuốc; nguy cơ tai biến cao… đòi hỏi phải được chăm sóc một cách toàn diện và liên tục.

Ngày 30-12-2016 Bộ trưởng Y tế đã ban hành Quyết định số 7618/QÐ-BYT phê duyệt Ðề án Chăm sóc sức khỏe NCT giai đoạn 2017 - 2025 với mục tiêu đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe NCT thích ứng với giai đoạn già hóa dân số, góp phần thực hiện Chương trình Hành động quốc gia về NCT, Chiến lược Dân số và Sức khỏe sinh sản, Chiến lược quốc gia bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân. Ðề án do Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình chủ trì, điều phối và chịu trách nhiệm thực hiện. Hiện đã có 17 tỉnh, thành phố xây dựng và trình phê duyệt Ðề án, kế hoạch hành động. Già hóa dân số tác động sâu sắc tới mọi khía cạnh của cá nhân, cộng đồng, quốc gia. Do đó, hệ thống an sinh xã hội và chăm sóc sức khỏe cho NCT cần được tiến hành toàn diện. Ðể làm được điều đó, cần sự vào cuộc của các bộ, ngành, đoàn thể nhằm thích ứng với một xã hội già hóa dân số, đáp ứng tốt nhất nhu cầu chăm sóc sức khỏe, nâng cao chất lượng cuộc sống của NCT.

PGS, TS Phạm Lê Tuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế cho rằng: Cần nhận thức rằng NCT không phải là gánh nặng mà là một nguồn lực của gia đình, cộng đồng. Chăm sóc NCT là vấn đề cần sự quan tâm của cả xã hội, trong đó y tế đóng vai trò nòng cốt.

Để triển khai Đề án ở địa phương, ngày 22-3-2017, Bộ Y tế đã ban hành Công văn số 1376/BYT-TCDS hướng dẫn kế hoạch về công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình năm 2017, trong đó, giao chỉ tiêu cơ bản là 15% số NCT được chăm sóc toàn diện, khám sức khỏe định kỳ và được điều trị khi ốm đau tại cơ sở y tế; tăng thêm 10% số NCT được khám sức khỏe định kỳ ít nhất một lần/năm. Ngày 24-3-2017, Bộ Y tế tiếp tục gửi Công văn 1439/BYT-TCDS tới UBND các tỉnh, thành phố kèm theo hướng dẫn xây dựng Đề án, kế hoạch hoạt động chăm sóc sức khỏe NCT giai đoạn 2017-2025.

Tháng 8 vừa qua, Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình đã tổ chức hội thảo tập huấn hướng dẫn triển khai Đề án và ký Kế hoạch phối hợp thực hiện Đề án với T.Ư Hội Người cao tuổi Việt Nam.