Năm 2021, các HTX thu hút khoảng 5,7 triệu thành viên, giảm gần 2,3 triệu thành viên (tương đương 28%) so với năm 2013. Số lao động thường xuyên trong HTX ước khoảng 1,2 triệu người, giảm khoảng 382.000 người (khoảng 31%) so với năm 2013. Tổng số cán bộ HTX tăng từ 79.659 người năm 2013 lên 111.097 người năm 2021...

Cũng theo Bộ KH-ĐT, chính sách BHXH đối với cán bộ quản lý, NLĐ trong HTX (theo Luật HTX 2012) đã từng bước được sửa đổi, bổ sung hoàn thiện theo hướng mở rộng đối tượng thuộc diện tham gia. Từ ngày 1/1/2018, với việc bổ sung chính sách BHXH tự nguyện đã tạo điều kiện để mọi thành viên, NLĐ làm việc trong các HTX không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, cũng có cơ hội tham gia BHXH tự nguyện để được hưởng lương hưu khi về già.

Theo Quyết định số 250/QĐ-TTg ngày 29/1/2013 của Thủ tướng Chính phủ, những người có thời gian làm Chủ nhiệm HTX nông nghiệp, ngư nghiệp, diêm nghiệp có quy mô toàn xã từ ngày 1/7/1997 trở về trước, sau đó trực tiếp giữ chức vụ, chức danh ở cấp xã hoặc thuộc biên chế hưởng lương NSNN hoặc làm các công việc thuộc đối tượng đóng BHXH bắt buộc, thì thời gian làm Chủ nhiệm HTX được tính cộng nối với thời gian đã đóng BHXH để tính hưởng chế độ BHXH theo quy định của pháp luật.

Trong giai đoạn 2013-2018, số cán bộ quản lý HTX (bao gồm cả NLĐ làm việc theo HĐLĐ) tham gia BHXH khoảng trên 40.000 người (bình quân 4 người/1 đơn vị hành chính cấp xã). Tiền lương đóng BHXH tăng ở mức tương đương với tốc độ tăng lương tối thiểu vùng (bình quân khoảng 14%/năm), năm 2018 là gần 4,3 triệu đồng/tháng (bình quân chung của các nhóm đối tượng là 5,1 triệu đồng/tháng). Số thu BHXH ở khu vực này tăng qua các năm, đến năm 2018 số thu BHXH là 569,311 tỷ đồng.

Tuy nhiên, Báo cáo tổng kết thi hành Luật HTX cũng đánh giá, việc thực hiện chính sách BHXH tại các HTX còn một số hạn chế. Theo đó, thực tế số người đóng BHXH mới chỉ có chưa đến 10% số cán bộ, NLĐ làm việc trong khu vực HTX tham gia BHXH bắt buộc. Như vậy, phần lớn người làm việc trong HTX chưa được tham gia BHXH, đây là một thách thức lớn đối với việc đảm bảo an sinh lâu dài cho NLĐ.

Thu nhập bình quân của người lao động trong HTX thấp hơn mức tiền lương đóng BHXH bắt buộc, thể hiện một thực tế là người có thu nhập càng cao, tỷ lệ tham gia BHXH càng cao. Những người có thu nhập thấp lại là những người “không được bảo hiểm”.

Bộ luật Lao động đã quy định cụ thể về tiền lương của NLĐ (trong đó có NLĐ trong HTX) nhưng không áp dụng đối với người quản lý, điều hành HTX mà không có HĐLĐ, trong khi đó pháp luật về HTX cũng chưa có quy định, hướng dẫn cụ thể về nguyên tắc trả tiền lương cho người quản lý, điều hành và NLĐ. Do vậy, rất khó khăn trong thực hiện chính sách BHXH bắt buộc đối với người quản lý, điều hành HTX có hưởng tiền lương.

Việc thực hiện chủ trương đổi mới, phát triển HTX trong giai đoạn vừa qua, bên cạnh việc nhiều HTX được thành lập mới, thì nhiều HTX bị giải thể, tái cơ cấu. Do vậy, việc giải quyết chế độ, chính sách đối với NLĐ thường xuyên, trong đó có chính sách BHXH cũng là thách thức đặt ra. 

Dự kiến, Đề cương chi tiết dự thảo Luật HTX (sửa đổi) đang được Bộ KH-ĐT lấy ý kiến góp ý. Trong đó, về chính sách BHXH cho NLĐ tại HTX có nêu dự kiến nội dung: Hỗ trợ tiền BHXH, BHYT đối với HTX theo số lượng thành viên do Chính phủ quy định.

Dự thảo hồ sơ đề nghị xây dựng Luật HTX (sửa đổi) sẽ được Bộ KH-ĐT lấy ý kiến đến ngày 20/9/2021.