* PV: Theo BHXH Việt Nam, số người nhận BHXH một lần trong năm 2021 tăng so với những năm trước. Từng có thời gian dài theo dõi về vấn đề lao động và BHXH, ông nhận định thế nào về thực trạng này?

- Ông Bùi Sỹ Lợi:

Điều này là không tốt, sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến NLĐ khi về già. Không hiểu lúc NLĐ khi có tuổi sẽ sống như thế nào, nếu không có nguồn thu nhập cơ bản và thường xuyên. Hơn nữa, tình trạng này còn khiến chúng ta không thể thực hiện được mục tiêu bao phủ BHXH toàn dân theo tinh thần Nghị quyết 28-NQ/TW và bảo đảm an sinh xã hội theo Điều 34 Hiến pháp 2013.

Ông Bùi Sỹ Lợi

Tôi cho rằng, số NLĐ rút BHXH một lần có nhiều nguyên nhân, song cơ bản nhất vẫn là đời sống quá khó khăn, không còn khả năng bảo đảm cuộc sống trước mắt. Tiếp đến là tác động của đại dịch COVID-19 kéo dài suốt 2 năm qua, chúng ta phải thực hiện các biện pháp giãn cách xã hội, nên ảnh hưởng đến việc làm và thu nhập của người dân. Nhà nước đã rất cố gắng hỗ trợ, nhưng chúng ta chưa xây dựng được quỹ trợ cấp đột xuất xã hội, mà chủ yếu chi hỗ trợ từ các gói an sinh do NSNN đảm bảo và từ thiện tâm của cộng đồng, nên chưa đủ bù đắp cho người dân lúc khó khăn.

Bên cạnh đó, NLĐ chưa hiểu biết đầy đủ về vai trò, vị trí quan trọng của BHXH như là “của để dành” do Nhà nước thực hiện để chăm lo cho người dân khi về già. Quỹ BHXH được quản lý tập trung tại Trung ương, được đầu tư tăng trưởng kết dư, chi trả đầy đủ, đúng nguyên tắc đóng-hưởng, công khai, minh bạch và bảo đảm giá trị thực tế của lương hưu. Do đó, khi nền kinh tế phát triển hoặc giá cả tăng, Nhà nước sẽ điều chỉnh tăng thêm để bảo đảm đời sống cho người nghỉ hưu và không thấp hơn sàn an sinh xã hội.

* Luật BHXH 2014 đã đi vào cuộc sống được 7 năm. Ông có thể chia sẻ về kết quả mà Luật này mang lại?

- Ngay sau khi Luật BHXH 2014 được thông qua, các cấp, các ngành đã tập trung triển khai toàn diện và sâu rộng, nhưng hiệu quả vẫn còn hạn chế. Nhiều người chưa hiểu chính sách BHXH là trụ cột cơ bản của hệ thống an sinh xã hội, với mục đích chăm lo cho người dân khi về già có lương hưu và được chăm sóc sức khỏe thông qua quỹ BHYT.

NLĐ cần cân nhắc kỹ trước khi quyết định rút BHXH một lần

Đáng nói, khi Luật chưa có hiệu lực thi hành, nhiều NLĐ do chưa nhận thức hết đã phản ứng chính sách, nên Quốc hội phải ra một Nghị quyết bất thường (Nghị quyết 93) tạm dừng Điều 60 của Luật BHXH 2014- đây là việc chưa từng có tiền lệ trong lịch sử pháp luật của đất nước. Sau khi Nghị quyết 93 của Quốc hội có hiệu lực, năm 2016 đã có hơn 600.000 người quyết định rút BHXH một lần, sau đó tình trạng tiếp tục tăng lên.

Đặc biệt, trong thời gian đại dịch COVID-19 diễn ra (năm 2020-2021), số người rút BHXH một lần tăng nhanh (số người nhận BHXH một lần gần bằng số người tham gia vào hệ thống BHXH). Điều này rất đáng suy nghĩ cho hệ thống an sinh xã hội lâu dài của đất nước và rõ ràng dẫn đến một hệ lụy là chúng ta sẽ khó thực hiện được mục tiêu BHXH toàn dân theo tinh thần Nghị quyết 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH.

* Việc tạm dừng Điều 60 Luật BHXH đã cho chúng ta bài học gì trong việc triển khai chính sách BHXH thời gian tới đây, thưa ông?

- Đây là bài học rất sâu sắc khi ban hành luật. Trong trường hợp này, chúng ta chưa làm tốt công tác tuyên truyền, chưa thật sự lắng nghe ý kiến của NLĐ, việc tiếp thu giải trình chưa thấu đáo và chưa thuyết phục. Thậm chí, công tác tham vấn công chúng chưa rộng khắp. Quá trình đánh giá tác động của chính sách chưa đầy đủ cả về kinh tế và xã hội, đã dẫn đến những phản ứng ngược và theo hiệu ứng đám đông.

Qua vấn đề này cho thấy bài học sâu sắc hơn về công tác xây dựng, sửa đổi luật pháp phải xuất phát từ nhu cầu cuộc sống và phù hợp với phạm vi, đối tượng điều chỉnh; phải tuân thủ đúng quy trình thủ tục theo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Cùng với đó, nội dung chính sách sửa đổi phải đánh giá tác động cả về kinh tế, xã hội và bảo đảm bình đẳng giới; quá trình nghiên cứu tham khảo kinh nghiệm quốc tế phù hợp, lấy ý kiến các nhà quản lý, chuyên gia, nhà khoa học. Đặc biệt, cần lấy ý kiến của đối tượng chịu sự tác động và tham vấn công chúng, qua đó giúp tuyên truyền tạo chuyển biến nhận thức, tạo sự đồng thuận, tránh sự phản ứng không đáng có khi ban hành luật.

Nhà nước phải có trách nhiệm xây dựng pháp luật bảo đảm tuân thủ Hiến pháp, đồng bộ và vì lợi ích chính đáng của nhân dân. Do đó, nếu vấn đề nhân dân chưa rõ, chúng ta cần thuyết phục và phân tích cụ thể để tạo sự thống nhất. Vấn đề đã đúng, trúng thì nhất thiết phải bảo vệ, không thể vì số ít phản đối hoặc có ý kiến trái ngược mà chùn bước hoặc thỏa hiệp. Bởi bản chất của quỹ hưu trí là “của để dành” của NLĐ, tích lũy từ khi đi làm để về già có lương hưu bảo đảm cuộc sống ổn định.

* Được biết, trong thời gian tới, cơ quan chức năng sẽ thực hiện những bước đầu tiên cho quá trình nghiên cứu, xây dựng dự thảo Luật BHXH (sửa đổi). Liên quan tới chuyện rút BHXH một lần, ông có những khuyến nghị gì?

- Đối với nước ta, tôi vẫn giữ quan điểm cần thực hiện chính sách BHXH một lần, nhưng chỉ trong các trường hợp đặc biệt như: Ra nước ngoài định cư dài hạn, đến tuổi nghỉ hưu theo quy định nhưng chưa đóng đủ thời gian theo quy định (trừ trường hợp NLĐ có thể đóng bổ sung trước và sau thời gian tham gia để đủ điều kiện về thời gian đóng). Các trường hợp còn lại nên khuyến khích tiếp tục tham gia để bảo đảm về già có lương hưu, trong điều kiện chúng ta sẽ giảm thời gian đóng xuống 15 năm và có thể xuống 10 năm. Tuy nhiên, cũng cần có chính sách hỗ trợ thông qua vay vốn ưu đãi, trợ cấp khó khăn để NLĐ không rút BHXH một lần.

Đặc biệt, với những NLĐ còn trẻ và mới tham gia vào thị trường lao động, việc tham gia BHXH vừa là quyền lợi, vừa là trách nhiệm với cộng đồng, xã hội theo nguyên tắc phát triển bền vững; tham gia BHXH để chăm lo cho chính mình, tích lũy để hưởng các chế độ BHXH ngắn hạn, hưu trí và tử tuất. Đây là quyền lợi rất quan trọng và NLĐ cần cân nhắc thật kỹ trước khi bàn tới chuyện rút BHXH một lần.

* Trân trọng cảm ơn ông!