Sửa Luật xử lý dứt điểm vấn đề nợ BHXH

Chất vấn tại phiên họp, ĐBQH Tráng A Dương- Hà Giang cho biết, do dịch Covid-19 lan rộng, tình trạng lao động mất việc làm và rút BHXH một lần đã ảnh hưởng rất nhiều đến ASXH. ĐB đề nghị Bộ trưởng nêu rõ có nên thành lập một quỹ nhằm giúp NLĐ ổn định cuộc sống?

Trả lời vấn đề này, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung cho biết, thời gian qua, tình hình rút BHXH một lần có gia tăng, đặc biệt tăng nhiều sau đại dịch Covid-19. Để giải quyết vấn đề này, bên cạnh nhiều giải pháp khác trong tháo gỡ vướng mắc cho thị trường lao động, tạo công ăn việc làm cho NLĐ, điều chỉnh chính sách BHXH, các giải pháp này được thực hiện đồng bộ. Phương án lập quỹ cần được rà soát, nghiên cứu, đánh giá tác động kỹ lưỡng, Bộ LĐ-TB&XH sẽ ghi nhận và nghiên cứu kỹ phương án này.

Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung

Trả lời chất vấn của ĐBQH Ma Thị Thúy (Tuyên Quang), Trần Quốc Quân (Long An)… làm rõ những nguyên nhân và giải pháp khắc phục tình trạng chậm và trốn đóng BHXH thời gian qua. Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết, việc chậm đóng BHXH, trốn đóng BHXH có tăng. Hết năm 2022, số tiền chậm đóng, trốn đóng cả nước là 8.500 tỷ, tăng 2,69% so với năm 2021. Trong đó, có 6.670 DN và đơn vị chậm đóng và cũng có một bộ phận trốn đóng BHXH, song đa phần chậm đóng BHXH. Thời gian qua chúng tôi điều chỉnh giải pháp đảm bảo quyền lợi cho số lao động này, cơ bản giải quyết một cách căn cơ... 

Về lâu dài, Bộ trưởng cho rằng, cần sửa Luật BHXH, các nội dung này cũng được trình bày trong Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) trình Quốc hội tại Kỳ họp tháng 10/2023, trong đó sẽ quy định rõ khái niệm, phạm vi hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH, áp dụng một số chế tài mạnh mẽ, kiên quyết, hiệu quả hơn đối với hành vi này như thông lệ quốc tế.

Về giải pháp để thu hồi toàn bộ số tiền nợ đóng BHXH của DN cố tình trốn đóng và tuyên bố phá sản nhằm đảm bảo quyền và lợi ích chính đáng của NLĐ, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết, để giải quyết triệt để, trước hết phải sửa Luật BHXH, quy định hành vi xử phạt nghiêm minh. Năm 2018, tỷ lệ chậm đóng 6% nhưng đến thời điểm này chỉ còn 2,91%, nếu DN chậm đóng 1 tháng đã bị phạt. 

Luôn đặt lợi ích NLĐ lên đầu

Về rút BHXH một lần theo chất vấn của ĐB Nguyễn Thị Diệu Thúy (TP HCM), "làn sóng" rút BHXH một lần tăng cao, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên song lớn nhất là sự bất an của lao động khi các chính sách mới ban hành hạn chế quyền chủ động của công nhân. Trước năm 2019, bình quân rút BHXH một lần 500.000 người, năm 2022 trên 900.000 người, số người rút gần bằng số người tham gia hệ thống, rút BHXH nhiều dẫn đến hệ thống ASXH sau khó đảm bảo. Rút BHXH một lần tăng bắt nguồn từ đời sống, đời sống khó khăn thì lao động rút một lần, đại bộ phận rơi vào công nhân lao động, đối tượng gia tăng ở khu vực công nhân, khu lao động phía Nam- đây là vấn đề suy nghĩ.

“Không có quốc gia nào có cơ chế rút BHXH một lần như Việt Nam. Điều 60 rất nhân văn nhưng Luật chưa có hiệu lực chúng ta ban hành Nghị quyết 93 cho rút BHXH một lần... Cho rút thì đó là quyền của công dân. Bên cạnh đó cũng do công tác tuyên truyền, Hà Nội 10 người muốn rút thì tuyên truyền có 6 người không rút nữa, còn trong phía Nam thì rút nhiều, giải pháp phải tính căn cơ. Luật BHXH sửa tăng quyền lợi, cách xử lý như thế nào thì kỳ họp tới Quốc hội sẽ bàn để có hiệu quả nhất với vấn đề BHXH một lần”- Bộ trưởng Dung làm rõ.

Liên quan đến việc thu BHXH bắt buộc với chủ hộ kinh doanh cá thể, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết: Đây là nội dung cần đánh giá cụ thể, tuy nhiên quan điểm cá nhân Bộ trưởng thì đặt lợi ích NLĐ lên hàng đầu. Đồng thời, cũng đề xuất hướng giải quyết sau chuyển toàn bộ sang BHXH bắt buộc; nếu lao động không muốn hoặc không có nhu cầu thì chuyển sang BHXH tự nguyện; trường hợp xấu nhất thoái thu, tính lãi... Quan điểm cá nhân tôi phải đặt quyền lợi NLĐ lên hàng đầu, nên khuyến khích điều chỉnh sang BHXH bắt buộc để đảm bảo quyền lợi về lâu dài cho NLĐ”- Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nhấn mạnh.

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết thêm, vừa qua, đã có 8 đoàn kiểm tra, rà soát lại hiện tượng này. Qua đó, một số điểm nổi lên như có địa phương báo cáo 62 trường hợp, nhưng kiểm tra còn 8 trường hợp. Đến nay chưa phát hiện tiêu cực. Dự kiến trong chương trình xây dựng pháp luật tới đây có việc sửa Luật BHXH, cơ quan soạn thảo đã dự kiến đưa đối tượng chủ hộ kinh doanh vào diện đóng BHXH bắt buộc. Chúng tôi mạnh dạn kiến nghị Thường vụ Quốc hội xem xét công nhận, đảm bảo ngay quyền lợi, bổ sung vào Nghị quyết phiên chất vấn cho phép Chính phủ thực hiện cộng nối quá trình đóng BHXH, nếu có nhu cầu sang BHXH bắt buộc hoặc BHXH tự nguyện…

Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc thông tin thêm về một số vấn đề liên quan đến BHXH

Phát biểu làm rõ thêm về  nội dung chủ hộ kinh doanh cá thể nhiều năm đóng BHXH nay chưa được giải quyết lương hưu, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho biết, thực hiện Nghị định 01 về mở rộng diện bao phủ BHXH, BHXH Việt Nam đã hướng dẫn cho một số tỉnh về vấn đề đóng BHXH. Theo đó, 54 tỉnh, thành phố đã thực hiện thu BHXH bắt buộc với 4.200 đối tượng từ năm 2003, đến năm 2016 thì dừng lại. Tuy nhiên, hiện vẫn còn hơn 1.330 đối tượng vẫn nộp BHXH tiếp đến năm 2020. “Việc thu tiền đóng BHXH này, về bản chất, đạo lý không có vấn đề gì, nhưng chiếu theo quy định pháp luật lại vướng. Cụ thể, theo quy định pháp luật BHXH, người tham gia BHXH bắt buộc phải có HĐLĐ. Tuy nhiên, chủ hộ kinh doanh không có HĐLĐ, chỉ có hợp đồng giữa chủ hộ với nhân viên. Cho nên, nhân viên được nộp BHXH bắt buộc. Về bản chất, chủ hộ kinh doanh cũng là NLĐ, có thu nhập, song việc tham gia BHXH bắt buộc lại là sai đối tượng. Chúng tôi trao đổi với Bộ LĐ-TB&XH làm sao sửa Luật BHXH để tới đây cho phép chủ hộ kinh doanh được thamg gia BHXH bắt buộc”- Bộ trưởng Hồ Đức Phớc nói.

Về hỗ trợ NLĐ, Bộ trưởng Bộ Tài chính cho biết, năm 2021, cả nước đã chi từ quỹ BH thất nghiệp 47.356 tỷ đồng hỗ trợ NLĐ ảnh hưởng dịch Covid-19. Năm 2023, số dư quỹ này là 59.357 tỷ đồng. Chúng tôi đang thiết kế gói hỗ trợ trình Chính phủ, Quốc hội, chi khoảng 23.000 tỷ đồng từ quỹ BH thất nghiệp để hỗ trợ lao động trong giai đoạn khó khăn. Như vậy, số dư quỹ còn 39.405 tỷ đồng. Chúng tôi đặc biệt quan tâm, dùng mọi cơ chế chính sách hỗ trợ NLĐ”- Bộ trưởng Bộ Tài chính nói.

Thanh tra góp phần giảm trục lợi chính sách

Về tình trạng trốn đóng BHXH, lập hồ sơ giả để trục lợi BHXH, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nhận định, vấn đề đã được xử lý quyết liệt thông qua công tác thanh tra, kiểm tra. Do đó, tình trạng này có giảm đi trong thời gian qua. Thanh tra bộ LĐ-TB&XH đã thanh tra 992 đơn vị, xử lý 2.995 kiến nghị, 205 quyết định xử phạt trong 2 năm. Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nói: “Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội nhắc tôi rất nhiều, Bộ LĐ-TB&XH cũng đã vào cuộc quyết liệt. Theo kế hoạch thanh tra năm 2023, chúng tôi dành 1/3 thời lượng để thanh tra xử lý vấn đề BHXH. Bên cạnh đó, còn có trên 3.000 đoàn thanh tra của cơ quan BHXH kiểm soát trên lĩnh vực thu”.

Việc thanh tra, xử phạt hành chính góp phần kéo giảm tỷ lệ chậm đóng BHXH năm 2022, chiếm 3,3% phần để thu. Đây là tiến bộ rất lớn. Về giải pháp căn cơ thì cần thực hiện đồng bộ 5 giải pháp là: Tuyên truyền ý thức chấp hành của NLĐ, chủ SDLĐ; tập trung sửa đổi quy phạm pháp luật, nghị định xử phạt; tăng cường thanh tra, kiểm tra, tập trung nhanh ứng dụng CNTT tin BHXH, BHYT, cơ sở dữ liệu dân cư; minh bạch thông tin cho NLĐ biết khi người SDLĐ chậm đóng 1 tháng, 3 tháng...

Việc sửa Luật BHXH, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết thêm, tính tổng thể các chính sách liên quan thì nếu tiếp tục quy định đóng BHXH 20 năm mới được hưởng lương hưu thì chắc NLĐ không chờ đợi được. Theo phân tích của Bộ trưởng, những ngành sản xuất thâm dụng lao động như dệt may mà kéo dài 20 năm, lao động nam đủ 62 tuổi mới được nghỉ hưu, lao động nữ cũng 60 tuổi… đều rất khó khăn. Hướng giảm số năm đóng BHXH để được hưởng lương hưu xuống 15 năm tiến tới 10 năm thì đương nhiên người về hưu hưởng lương thấp. Đó là vì BHXH vận hành theo nguyên tắc đóng hưởng, bình đẳng, nhà nước chỉ chia sẻ một phần. “Chúng tôi đã bàn nhiều, đưa phương án khác nhau nhưng nguyên tắc chung, để dừng việc rút BHXH một lần là vấn đề khó khăn. Nói thật, với tư cách Bộ trưởng là Trưởng BCĐ soạn thảo Luật BHXH (sửa đổi), các điều kiện được rút BHXH một lần, trường hợp nào được rút và rút như thế nào… Vấn đề này, Quốc hội sẽ xem xét, quyết định tại kỳ họp sau”- Bộ trưởng trao đổi.

Liên quan đến việc lập khống hồ sơ tham gia BHXH của ĐB Lý Văn Huấn (Thái Nguyên), Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH cho biết, việc mượn hồ sơ rồi tham gia BHXH cũng đang diễn ra. Đến tháng 4/2023, có khoảng 3.700 trường hợp mà Bộ LĐ-TB&XH yêu cầu BHXH Việt Nam phải xử lý nghiêm việc này. Ở đây chủ yếu là do trong gia đình người này mượn tên, mượn tuổi, mượn nghề nghiệp của người kia, sau đó tham gia BHXH. Nhưng trong quá trình đó mới phát hiện ra bởi trước đây BHXH Việt Nam chủ yếu sử dụng bằng cách gì, cho 2 người trong gia đình này đến UBND sau đó là xác nhận, điều chỉnh tên, điều chỉnh tuổi… để hưởng chính sách. Gần đây theo quy định của pháp luật, không có cái này nên theo quy định hiện hành thì việc này phải đưa ra Tòa án quyết định tuyên hợp đồng này vô hiệu thì khi đó NLĐ mới được hưởng đúng chính sách BHXH của mình. Chúng tôi cũng đang cùng với BHXH nghiên cứu vấn đề này để xử lý làm sao thấu tình đạt lý, làm sao để NLĐ đóng BHXH thật, hưởng thật.

Bên cạnh đó, trường hợp lạm dụng trục lợi thì chủ yếu lạm dụng này để hưởng các chính sách dài hạn, ốm đau, thai sản và một phần các BHXH ngắn hạn. Về vấn đề này chủ yếu phải xử lý theo luật và theo các quy định của pháp luật. “Tại sao trong luật có rồi, thậm chí cả Luật Hình sự nhưng chưa xử lý được. Chúng tôi nhức nhối chuyện này lắm. Cách đây hơn một tháng làm việc với TP. HCM, tôi cũng nêu 84 trường hợp ở đây và đề nghị giúp chúng tôi vấn đề này, cho đến giờ này chúng ta chưa xử lý được một trường hợp nào theo Luật Hình sự. Luật Hình sự quy định rồi, Luật BHXH rõ rồi, thậm chí Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao cũng ban hành Nghị quyết 05 nhưng hiện nay chưa xử lý được. Do chưa có sự thống nhất về nội hàm, giữa trốn đóng với chậm đóng BHXH không phân biệt được…”- Bộ trưởng Dung nhấn mạnh.

BH thất nghiệp luôn phát huy vai trò bà đỡ

Chất vấn liên quan đến chính sách BH thất nghiệp, ĐB Trần Văn Khải (Hà Nam) cho biết, trong 3 tháng đầu năm 2023, có đến 146.000 người nộp hồ sơ xin hưởng trợ cấp thất nghiệp. Vậy đến thời điểm hiện nay BH thất nghiệp đã hỗ trợ được bao nhiêu người trong số 146.000 hồ sơ đã nộp lên cơ quan chức năng. Đồng thời, để  quỹ BH thất nghiệp phát huy tốt hơn vai trò bệ đỡ của mình trong công tác an sinh xã hội với bối cảnh kinh tế nước ta đang rất khó khăn như hiện nay.

Liên quan đến vấn đề này, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết, 4 tháng đầu năm 2023, chúng tôi đã tiếp nhận 632.790 lượt người gửi hồ sơ, so với cùng kỳ giảm 2,8% và cũng giảm so với số lượt tư vấn giới thiệu việc làm là 651.062 trường hợp. Tổng số người đã có quyết định hưởng trợ cấp thất nghiệp 4 tháng là 274.592 người, giảm 4,6% so với cùng kỳ năm 2022; con số tuyệt đối là 287.780 người và số hỗ trợ được học nghề 4 tháng của đầu năm 2023 là 7.308 người, tăng 17,9% so với cùng kỳ năm 2022.

Để BH thất nghiệp trở thành bà đỡ về vấn đề trong thị trường lao động, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH cho biết, theo quy định BH thất nghiệp được gắn với Luật Việc làm. Trong Luật Việc làm quy định rất rõ về đối tượng, phạm vi cũng như là việc sử dụng của quỹ BH thất nghiệp, bản chất của nó là công cụ để góp phần quản trị thị trường lao động và là bà đỡ cho thị trường lao động. “BH thất nghiệp thời gian vừa qua đã hoạt động rất cố gắng, tuy nhiên cũng còn nhiều điều phải điều chỉnh. Vừa rồi Thường trực Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã tổ chức nghe chúng tôi báo cáo về sửa Luật Việc làm, trong đó có một chương về BH thất nghiệp và thời gian tới, để BH thất nghiệp thực chất phải là bà đỡ cho thị trường lao động thì phải xử lý làm sao để khi NLĐ và người SDLĐ gặp khó khăn phải dùng BH thất nghiệp này để hỗ trợ. Đặc biệt, quan tâm nhiều hơn đến việc hỗ trợ đào tạo và đào tạo lại nghề nghiệp, miễn giảm chi phí hỗ trợ từ các nguồn kết dư”- Bộ trưởng Dung khẳng định.

Cũng theo Bộ trưởng Đào Ngọc Dung, thông thường các kết dư quỹ BH thất nghiệp cũng như các quỹ ngắn hạn thì thường thường giữ khoảng 10 đến 20%. Mặc dù thời gian vừa qua bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19, Thường vụ Quốc hội đã có quyết định chi 41.000 tỷ đồng từ kết dư quỹ BH thất nghiệp và đã góp phần rất quan trọng cho góp phần nâng cao đời sống của NLĐ. Bên cạnh đó, củng cố niềm tin của các người tham gia.

Liên quan đến chất vấn của ĐB Nguyễn Hải Anh (Đồng Tháp) về việc ký hiệp định song phương về BHXH, việc đảm bảo quyền và nghĩa vụ tham gia BHXH của NLĐ Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài, Bộ trưởng Dung cho biết, đây là câu chuyện liên kết các nước, đối với Nhật Bản, đã đàm phán vòng thứ 5 nhưng chưa thành công. Hàn Quốc đã thành công và ký hiệp định giữa 2 quốc gia, Chính phủ đã phê duyệt hiệp định nên NLĐ không phải đóng BHXH tại quốc gia này 2 lần. Tuy nhiên, hiện không hoàn toàn NLĐ phải đóng BHXH 2 lần bởi thông thường NLĐ chỉ tham gia BHYT và BH rủi ro. Dù ký song phương hiệp định nhưng chỉ khi nào pháp luật công nhận thì hiệp định mới có hiệu lực.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ kết luận phiên chất vấn Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH

Phát biểu kết luận phiên chất vấn Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cho biết, Bộ LĐ-TB&XH đã tiên phong trong hỗ trợ NLĐ ảnh hưởng bởi dịch bệnh Covid-19. Lĩnh vực BHXH đã đạt và vượt nhiều chỉ tiêu, số người tham gia BHXH đã đạt trên 37% lực lượng lao động trong độ tuổi- vượt Nghị quyết số 28 về cải cách chính sách BHXH đề ra; quỹ BHXH có kết dư. Bên cạnh thành quả đạt được, còn không ít tồn tại như báo cáo cũng như ĐBQH nêu ra, vấn đề BHXH đã nổi lên một số vấn đề mà chưa có giải pháp căn cơ như chậm đóng BHXH, rút BHXH một lần, sai phạm trong việc trục lợi chính sách BHXH… “Qua phiên chất vấn, các bộ ngành có liên quan thực hiện một số vấn đề các ĐBQH nêu. Đặc biệt, năm 2023 giải quyết dứt điểm các trường hợp chủ hộ kinh doanh cá thể tham gia BHXH bắt buộc, làm rõ trách nhiệm và đề xuất hướng xử lý với các cơ quan, cá nhân để xảy ra tình trạng này; hoàn thiện chính sách pháp luật về BHXH, chuẩn bị hồ sơ để Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật BHXH (sửa đổi); việc sửa đổi cần đảm bảo quyền lợi người tham gia và hướng tới BHXH toàn dân theo Nghị quyết số 28; bảo đảm công tác quản lý, cân đối, đầu tư sinh lời của BHXH. Tòa án nhân dân, Bộ Công an… hoàn thiện quy định để đưa ra khởi tố một số đơn vị trốn đóng BHXH”- Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh