Hiện nay điều trị lao dùng phổ biến 05 loại thuốc (gọi là thuốc hàng 01) là Rifampicin (viết tắt là RIF hay R), Isoniazid (INH hay H), Pyrazinamide (PZA hay Z), Ethambutol (EMB hay E) và Streptomycin (SM hay S). Tình trạng dùng thuốc chống lao hàng 01 không đủ liều, không đủ thời gian quy định hiện nay đang rất phổ biến và làm cho nguy cơ BK kháng thuốc lao hàng 01 đang tăng lên. BK sau một thời gian dài tiếp xúc với các hóa trị liệu chống lao ở nồng độ mà thuốc không tiêu diệt được chúng sẽ trở nên thích ứng được với thuốc đó. Tình trạng này xảy ra là do người bệnh dùng thuốc không đủ liều lượng và thời gian quy định. Chính vì vậy, trong điều trị lao, việc tuân thủ nguyên tắc dùng thuốc rất quan trọng. Quần thể BK trong tổn thương lao chỉ bị quét sạch khi dùng thuốc chống lao theo nguyên tắc phối hợp liên tục 04-09 tháng và sử dụng loại hóa chất điều trị lao với liều lượng thích hợp. Trong điều trị lao bao giờ cũng phải phối hợp ít nhất 02-03 thuốc để loại trừ khả năng kháng thuốc của BK.

Lao kháng thuốc do không tuân thủ nguyên tắc điều trị

Người bệnh tự ý ngưng dùng thuốc lao hay dùng thuốc không đúng và không đầy đủ. Một số bệnh nhân sau một thời gian uống thuốc, thấy mình khỏe và không có triệu chứng gì, cho rằng mình đã khỏi bệnh nên tự ý bỏ trị lao. Bệnh nhân không biết rằng BK là loại vi khuẩn “sống dai” và rất nguy hiểm. Sau một thời gian “nằm ẩn mình”, tìm cách chống lại thuốc lao, chúng sẽ hoạt động gây bệnh trở lại. Lúc này, người bệnh trở nên bị lao kháng thuốc và bệnh sẽ nguy hiểm hơn lúc phát bệnh lao ban đầu. Ngoài ra, cũng có bệnh nhân bị khó chịu do tác dụng phụ của thuốc lao trong quá trình điều trị, nhưng không đến tái khám để điều chỉnh thuốc mà tự bỏ trị nửa chừng. Một số bác sỹ đôi khi cũng vô tình gây ra lao kháng thuốc do cho thuốc không đủ liều lượng hoặc trong quá trình điều trị cho bệnh nhân nghỉ dùng thuốc lao để điều trị các tác dụng phụ quá lâu mà không theo dõi. Cũng có bệnh nhân uống thuốc không đều đặn hay uống không đủ liều… Tất cả những trường hợp này đều tạo điều kiện thuận lợi cho vi trùng lao kháng thuốc.

Kháng thuốc có thể do vi khuẩn lao

BK là loại vi trùng dễ đột biến, nói dễ hiểu hơn là chúng “rất khôn”, dễ thay đổi cấu trúc (đột biến gen) để chống lại thuốc lao. Ngay cả khi bệnh nhân được điều trị đúng cách và tuân thủ tốt việc dùng thuốc thì BK vẫn có khả năng tìm cách chống lại thuốc. Vì vậy, bệnh nhân cần tái khám trong suốt quá trình điều trị lao để có thể phát hiện sớm tình trạng kháng thuốc. Ngoài ra, chúng ta cũng có thể mắc phải bệnh lao kháng thuốc ngay từ trước khi điều trị lao, có nghĩa là, chúng ta hít phải vi khuẩn lao vốn đã kháng thuốc từ những người khác đã bị lao kháng thuốc trong cộng đồng và sau đó loại vi trùng kháng thuốc này sẽ sinh sôi nảy nở trong cơ thể chúng ta. Hiện nay, trong cộng đồng có rất nhiều người bị lao kháng thuốc nhưng chưa được điều trị và những người này là nguồn lây lan lao kháng thuốc cho người khỏe mạnh khác trong cộng đồng.

Điều trị lao kháng thuốc rất tốn kém, phức tạp

Thời gian điều trị lao kháng thuốc có thể cần kéo dài đến 24 tháng. Điều trị lao kháng thuốc cần kết hợp nhiều loại thuốc lao hơn bình thường. Và các thuốc lao hàng 02 dùng trong điều trị lao kháng thuốc cũng có nhiều tác dụng phụ hơn. Do đó, quá trình điều trị lao kháng thuốc sẽ phức tạp, cần được theo dõi nhiều hơn. Các thuốc trị lao kháng thuốc hiện nay hay dùng là Kanamycin, Capreomycin, Amikacin, Ethionamide, PAS, Cycloserin, Clofazimin, Ciprofloxacine, Ofloxacin, Levofloxacin, … Đây là các thuốc thường được gọi là thuốc hàng 02 (chỉ được dùng khi bệnh nhân bị kháng với thuốc lao hàng 01 hay dùng trong một số trường hợp đặc biệt), có nhiều tác dụng phụ hơn và việc sử dụng cũng phức tạp hơn thuốc kháng lao hàng 01. Ngoài ra, giá thành của các thuốc kháng lao hàng 02 cũng đắt hơn rất nhiều. Mới đây, đã có nghiên cứu để đưa thêm các thuốc kháng lao mới như Delamanid, Bedaquline; tuy nhiên, giá thành khá cao và cũng chưa được theo dõi đầy đủ về tác dụng có hại nên chưa được sử dụng nhiều.