Thiếu các thông tin về NLĐ

Ông Trần Dũng Hà- Trưởng phòng Chế độ BHXH (BHXH TP.HCM) cho rằng, BHXH TP.HCM và Sở LĐ-TB&XH TP.HCM đều thấy được tình trạng lạm dụng BH thất nghiệp và đã có nhiều giải pháp phối hợp ngăn chặn. Đặc biệt, có sự phối hợp chia sẻ dữ liệu NLĐ tham gia BHXH giữa cơ quan BHXH và Trung tâm DVVL. Khi có lao động tăng mới, cơ quan BHXH căn cứ vào số CMND, số sổ BHXH của NLĐ để tra cứu trong kho dữ liệu hưởng trợ cấp thất nghiệp (TCTN) để xem có ai đang hưởng trợ cấp hay không. Hàng tháng, khi Trung tâm DVVL chuyển danh sách đề nghị chi trả TCTN thì BHXH Thành phố cũng kiểm tra danh sách đang tham gia BHXH để loại trừ những trường hợp đang có việc làm. Nếu phát hiện lần hưởng TCTN trước sai, Trung tâm DVVL sẽ tham mưu cho Giám đốc Sở LĐ-TB&XH ban hành quyết định hủy quyết định hưởng TCTN lần trước, rồi chuyển cho cơ quan BHXH thu hồi số tiền đã hưởng sai; sau khi NLĐ nộp lại tiền hưởng sai thì mới giải quyết TCTN lần sau…

Theo ông Hà, về mặt pháp lý, theo Luật BHXH trước đây và từ tháng 1/2015 trở đi thực hiện theo quy định của Luật Việc làm thì việc tiếp nhận hồ sơ, ban hành quyết định hưởng TCTN đối với NLĐ sau khi nghỉ việc và lập danh sách đề nghị chi TCTN hằng tháng sau khi NLĐ thông báo chưa tìm được việc làm thuộc trách nhiệm của Trung tâm DVVL. Tuy nhiên, vẫn có tình trạng NLĐ có việc làm, nhưng không thông báo với Trung tâm DVVL. Nguyên nhân chủ yếu là do, trước đây NLĐ khi nghỉ việc được người SDLĐ trả ngay khoản tiền trợ cấp thôi việc; nhưng từ năm 2010 thì không còn nữa, vì đã có quỹ BHXH trả thông qua chế độ TCTN. Mặt khác, NLĐ cho rằng, nếu không nhận TCTN thì khi nghỉ hưu cũng không được thanh toán lại bằng tiền…

Trong khi đó, về phía cơ quan Nhà nước, do chưa liên thông dữ liệu việc làm, nên việc kiểm tra chủ yếu dựa vào việc NLĐ có tham gia BHXH hay không. Bên cạnh đó, dữ liệu tham gia BHXH, BHYT, BH thất nghiệp giữa các tỉnh cũng chưa liên thông với nhau, nên xảy ra tình trạng NLĐ đang hưởng TCTN tại tỉnh này nhưng đồng thời đang tham gia BHXH bắt buộc (đang có việc làm) tại tỉnh khác. Vì vậy, chỉ đến khi giải quyết TCTN lần sau, mới phát hiện việc giải quyết hưởng TCTN lần trước là chưa đúng.

Từ tháng 6/2017, Trung tâm DVVL TP.HCM đã cung cấp phần mềm quản lý lao động miễn phí cho 8.500 DN để khai báo tình hình lao động. Tuy nhiên, đến nay mới có khoảng 1.250 DN thực hiện khai báo nên rất khó phát hiện tình trạng trục lợi quỹ BH thất nghiệp.

Cần giải pháp căn cơ

Theo Trung tâm DVVL Đồng Nai, nguyên nhân NLĐ cố tình lạm dụng TCTN là do một số đơn vị SDLĐ khi ký HĐLĐ thường có thời gian thử việc trong hợp đồng và tham gia đóng BHXH cho NLĐ bao gồm cả thời gian thử việc. Điều này dẫn đến tình trạng chi trả TCTN vượt quá số tháng hưởng. Về phía NLĐ, do eo hẹp thời gian nên ngại đi thông báo với Trung tâm DVVL. Trong khi đó, nhiều đơn vị SDLĐ chưa thông báo tình hình biến động lao động với Trung tâm DVVL theo quy định…

Hiện nay, các Trung tâm DVVL phải phối hợp chặt chẽ với cơ quan BHXH, bởi chỉ dựa vào cơ chế như hiện nay thì khó lòng phát hiện các trường hợp NLĐ kê khai thông tin không chính xác. Tới nay, toàn hệ thống Trung tâm DVVL trên cả nước đều sử dụng thông tin tự kê khai của NLĐ làm cơ sở giải quyết BH thất nghiệp. Vì vậy, việc phát hiện NLĐ kê khai thông tin thiếu chính xác hoàn toàn phụ thuộc vào cơ quan BHXH là đơn vị thực hiện chi trả. Do đó, nếu cơ quan BHXH và các Trung tâm DVVL ứng dụng CNTT, kết nối, chia sẻ dữ liệu thì việc phát hiện sẽ nhanh chóng hơn, giúp hạn chế tối đa tình trạng phải thu hồi tiền TCTN mà NLĐ đã hưởng sai.

Về vấn đề này, ông Phan Văn Mến- Giám đốc BHXH tỉnh Đồng Nai cho biết, phần mềm quản lý thu (SMS) và bộ công cụ hỗ trợ tập trung dữ liệu thu, sổ thẻ và tài chính kế toán (TST online) chính là những ứng dụng CNTT giúp phát hiện các trường hợp hưởng TCTN không đúng quy định. “Sau khi tiếp nhận hồ sơ, quyết định hưởng TCTN từ phía Trung tâm DVVL, các đơn vị nghiệp vụ của BHXH tỉnh tiến hành nhập dữ liệu vào hệ thống, sẽ lập tức phát hiện các trường hợp không đúng quy định, kể cả những trường hợp đang nhận tiền TCTN nhưng có việc làm mới và đóng BHXH ở một DN khác”- ông Mến giải thích.

Tuy nhiên, nếu DN tiếp nhận NLĐ đang hưởng TCTN và báo tăng lao động không đúng quy định (báo chậm) thì hệ thống không đủ dữ liệu để phát hiện. Hoặc NLĐ đang hưởng TCTN trên địa bàn tỉnh này, nhưng có việc làm mới tại tỉnh khác và DN báo tăng đúng quy định, cũng rất khó phát hiện. Do đó, về lâu dài, cần phải tuyên truyền nâng cao nhận thức của chủ SDLĐ và NLĐ; đồng thời liên thông dữ liệu giữa cơ quan BHXH với các Trung tâm DVVL trên cả nước.

Thời gian qua, Trung tâm DVVL TP.HCM đã công khai danh tính hơn 500 NLĐ vi phạm điều kiện hưởng TCTN trên Cổng thông tin việc làm của Thành phố.

Theo Điều 27 Nghị định 88/2015, nếu NLĐ kê khai không đúng sự thật khi nộp hồ sơ hưởng TCTN, không thông báo có việc làm mới khi đang hưởng TCTN thì bị phạt tiền từ 1-2 triệu đồng, bị thu hồi tiền TCTN đã nhận và không được bảo lưu thời gian đã đóng BH thất nghiệp.

Tuy nhiên, theo một cán bộ Trung tâm DVVL: “NLĐ trả lại tiền là may rồi, chứ nói gì đến việc xử phạt. Để xử lý tình trạng lạm dụng, cần phải bịt các lỗ hổng từ quy định; phải có sự liên thông, kết nối dữ liệu giữa các địa phương trong kiểm soát tình trạng việc làm của NLĐ, chứ không thể làm theo kiểu thủ công như hiện nay”.