Theo quy định của Luật BHXH, việc quản lý và sử dụng quỹ BHXH phải đảm bảo đúng nguyên tắc đóng-hưởng. Theo đó, việc hưởng các chế độ BHXH, BH thất nghiệp phải căn cứ trên cơ sở đóng góp vào quỹ BHXH (bao gồm mức đóng và thời gian đóng) và có sự chia sẻ giữa những người tham gia BHXH. Điều này đồng nghĩa với việc, chỉ những ai thực hiện đóng góp vào quỹ theo luật định, thì mới thuộc đối tượng thụ hưởng chế độ từ các quỹ BHXH.

Quỹ BHXH được quản lý tập trung, thống nhất, công khai, minh bạch; được sử dụng đúng mục đích, được hạch toán độc lập theo các quỹ thành phần. Cụ thể, quỹ BHXH, BH thất nghiệp được sử dụng để trả các chế độ BHXH, BH thất nghiệp cho NLĐ; đóng BHYT cho các đối tượng hưởng các chế độ BHXH theo quy định; chi phí quản lý BHXH, BH thất nghiệp; trả phí khám giám định mức suy giảm khả năng lao động đối với NLĐ được hưởng chế độ BHXH theo quy định; đầu tư để bảo toàn và tăng trưởng quỹ theo quy định.

Như vậy, mọi hoạt động của tổ chức, cá nhân liên quan đến việc quản lý và sử dụng quỹ BHXH đều phải tuân theo quy định của pháp luật. Việc sử dụng quỹ BHXH để chi cho các mục đích ngoài quy định của luật trong bất kỳ hoàn cảnh nào đều phải được Quốc hội phê chuẩn. Trong tình huống cấp bách như dịch Covid-19 hiện nay, việc sử dụng quỹ phải được Ủy ban Thường vụ Quốc hội phê chuẩn. Ngoài ra, Quốc hội còn thực hiện quyền giám sát tối cao đối với mọi hoạt động điều hành của Chính phủ, trong đó có hoạt động quản lý, sử dụng quỹ BHXH, đảm bảo quyền lợi, niềm tin cho người tham gia BHXH, BH thất nghiệp nói riêng và chính sách an sinh xã hội nói chung.

Đặc biệt, việc tổ chức thực hiện chế độ, chính sách BHXH, BH thất nghiệp, quản lý và sử dụng các quỹ BHXH của BHXH Việt Nam được đặt dưới sự giám sát, chỉ đạo chặt chẽ của cơ quan quản lý nhà nước về BHXH, Hội đồng quản lý BHXH Việt Nam, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Quốc hội. Bên cạnh đó, quỹ BHXH còn được kiểm toán định kỳ 3 năm một lần. Hằng năm, Quốc hội thực hiện việc giám sát tình hình thực hiện chế độ, chính sách BHXH, BH thất nghiệp và quản lý, sử dụng quỹ để đảm bảo việc quản lý và sử dụng quỹ BHXH đúng luật định.

Thực tế cho thấy, trong bối cảnh ảnh hưởng của dịch Covid-19, quỹ BHXH đã phát huy vai trò, kịp thời, hiệu quả trong đảm bảo thu nhập, hỗ trợ thu nhập cho một số lượng lớn NLĐ nghỉ hưu, nghỉ ốm đau, thai sản, bị TNLĐ-BNN, trợ cấp thất nghiệp khi bị mất việc làm. Ngoài ra, quỹ BHXH còn hỗ trợ đơn vị SDLĐ tiết giảm kinh phí do giảm mức đóng BH TNLĐ-BNN, hỗ trợ kinh phí đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ kỹ năng nghề đề duy trì việc làm cho NLĐ. 

Đảm bảo cân đối thu-chi

Một trong các mục tiêu quan trọng của quản lý và sử dụng quỹ BHXH, đó là phải đảm bảo cân đối thu-chi quỹ, để đảm bảo nguồn tài chính chi trả các chế độ BHXH, BH thất nghiệp cho người hưởng và bù đắp một phần lạm phát cho người hưởng các chế độ BHXH thông qua việc thực hiện điều chỉnh lương hưu, trợ cấp BHXH theo quy định.

Để đảm bảo cân đối thu-chi quỹ, ngoài việc chi trả các chế độ cho người hưởng, phần kết dư của quỹ BHXH còn được sử dụng đầu tư để bảo toàn, tăng trưởng quỹ, đảm bảo nguồn kinh phí để chi trả các chế độ như: Hưu trí, tử tuất, TNLĐ-BNN cho NLĐ trong dài hạn. Nguyên tắc và hình thức đầu tư quỹ BHXH được pháp luật về BHXH quy định rất cụ thể và hoạt động đầu tư được đặt dưới sự giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước về BHXH, HĐQL BHXH Việt Nam, Chính phủ và Quốc hội đảm bảo chặt chẽ, minh bạch.

Theo ông Đỗ Ngọc Thọ- Trưởng ban Thực hiện chính sách BHXH (BHXH Việt Nam), quỹ BHXH hiện nay đều đang đảm bảo cân đối thu-chi. Song, với vai trò của quỹ là đảm bảo an sinh xã hội cho người tham gia theo quy định của Luật BHXH và đảm bảo đúng nguyên tắc đóng-hưởng, thì mục tiêu bảo đảm cân đối quỹ trong dài hạn cho các chế độ hưu trí, tử tuất, TNLĐ-BNN cần được cân nhắc hết sức thận trọng, kỹ càng, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với sự thay đổi lớn về đặc điểm của quy mô và cơ cấu dân số.

Mặc dù quỹ BH thất nghiệp- một trong quỹ thành phần của quỹ BHXH, còn kết dư khá lớn và đảm bảo cân đối trong dài hạn, song trong bối cảnh đại dịch Covid-19 ảnh hưởng nghiêm trọng và còn diễn biến khó lường tác động đến toàn bộ hoạt động sản xuất kinh doanh của DN và việc làm, thu nhập của NLĐ, thì việc sử dụng quỹ BH thất nghiệp để hỗ trợ NLĐ và đơn vị SDLĐ tham gia BHXH khi được Quốc hội cho phép, cần được tính toán rất kỹ lưỡng để đảm bảo cân đối quỹ trong dài hạn.

(Bài tuyên truyền thực hiện Nghị quyết 84/NQ-CP ngày 29/5/2020 của Chính phủ)