Theo quy định của Luật BHXH, việc quản lý và sử dụng quỹ BHXH phải đảm bảo đúng nguyên tắc đóng- hưởng. Theo đó, việc hưởng các chế độ BHXH, BH thất nghiệp phải căn cứ trên cơ sở đóng góp vào quỹ BHXH (bao gồm mức đóng và thời gian đóng) và có sự chia sẻ giữa những người tham gia BHXH. Điều này đồng nghĩa với việc, chỉ những ai đóng góp vào quỹ thì mới được hưởng chế độ từ quỹ.

Quỹ BHXH được quản lý tập trung, thống nhất, công khai, minh bạch; được sử dụng đúng mục đích, được hạch toán độc lập theo các quỹ thành phần. Cụ thể, quỹ BHXH, BH thất nghiệp được sử dụng để trả các chế độ BHXH, BH thất nghiệp cho NLĐ; đóng BHYT cho các đối tượng hưởng các chế độ BHXH theo quy định; chi phí quản lý BHXH, BH thất nghiệp; trả phí khám giám định mức suy giảm khả năng lao động đối với NLĐ được hưởng chế độ BHXH theo quy định; đầu tư để bảo toàn và tăng trưởng quỹ theo quy định.

Như vậy, mọi hoạt động của tổ chức, cá nhân liên quan đến quản lý và sử dụng quỹ BHXH đều phải tuân theo quy định pháp luật. Việc sử dụng quỹ BHXH để chi cho các mục đích ngoài quy định của luật trong bất kỳ hoàn cảnh nào đều phải được Quốc hội phê chuẩn. Trong tình huống cấp bách như dịch COVID-19, việc sử dụng quỹ phải được Ủy ban Thường vụ Quốc hội phê chuẩn.

Đặc biệt, việc quản lý quỹ và tổ chức thực hiện chính sách BHXH, BH thất nghiệp của BHXH Việt Nam được đặt dưới sự giám sát, chỉ đạo chặt chẽ của cơ quan quản lý nhà nước về BHXH, HĐQL BHXH Việt Nam, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Quốc hội. Quỹ BHXH còn được kiểm toán định kỳ 3 năm một lần. Hằng năm, Quốc hội thực hiện giám sát để đảm bảo việc quản lý và sử dụng quỹ BHXH đúng luật định.

Thực tế cho thấy, trong bối cảnh dịch COVID-19, quỹ BHXH đã phát huy vai trò trong đảm bảo, hỗ trợ thu nhập cho số lượng lớn NLĐ nghỉ hưu, nghỉ ốm đau, thai sản,TNLĐ-BNN, trợ cấp thất nghiệp. Ngoài ra, còn hỗ trợ đơn vị SDLĐ tiết giảm kinh phí do giảm mức đóng BH TNLĐ-BNN, hỗ trợ kinh phí đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ kỹ năng nghề đề duy trì việc làm cho NLĐ. 

Đảm bảo cân đối thu- chi

Một trong những mục tiêu quan trọng của quỹ BHXH là đảm bảo cân đối thu- chi quỹ, đảm bảo nguồn tài chính chi trả các chế độ BHXH, BH thất nghiệp cho người hưởng và bù đắp một phần lạm phát cho người hưởng các chế độ BHXH thông qua việc thực hiện điều chỉnh lương hưu, trợ cấp BHXH theo quy định.

Do đó, ngoài chi trả các chế độ cho người hưởng, phần kết dư của quỹ còn được sử dụng đầu tư tăng trưởng quỹ, đảm bảo nguồn kinh phí để chi trả các chế độ như: Hưu trí, tử tuất, TNLĐ-BNN cho NLĐ trong dài hạn. Nguyên tắc và hình thức đầu tư quỹ được pháp luật quy định rất cụ thể và được đặt dưới sự giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước về BHXH, HĐQL BHXH Việt Nam, Chính phủ và Quốc hội đảm bảo chặt chẽ, minh bạch.

Theo ông Đỗ Ngọc Thọ- Trưởng ban Thực hiện chính sách BHXH (BHXH Việt Nam), quỹ BHXH hiện đang đảm bảo cân đối thu- chi. Song để đảm bảo đúng nguyên tắc đóng- hưởng thì mục tiêu bảo đảm cân đối quỹ trong dài hạn cho các chế độ hưu trí, tử tuất, TNLĐ-BNN cần được cân nhắc hết sức thận trọng, kỹ càng, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với sự thay đổi lớn về quy mô, cơ cấu dân số. Đặc biệt, trong bối cảnh đại dịch COVID-19 diễn biến khó lường, tác động tiêu cực đến nhiều DN và NLĐ, thì việc sử dụng quỹ này để hỗ trợ DN và NLĐ khi được Quốc hội cho phép, cần được tính toán kỹ lưỡng để đảm bảo cân đối quỹ trong dài hạn.