Khó khăn bài toán chi phí-hiệu quả

Ung thư là một trong những vấn đề cấp bách của y tế toàn cầu với sự gia tăng số người mắc theo từng năm. Theo báo cáo của Theo Globocan 2020, mỗi năm thế giới có trên 19 triệu người mới mắc ung thư và trên 9,9 triệu người tử vong. Đặc biệt, bệnh tiến triển âm thầm, nếu không được phát hiện điều trị kịp thời sẽ dẫn tới tỷ lệ tử vong cao. Theo thống kê, tại Việt Nam có khoảng 205 người chết mỗi ngày vì ung thư, tỷ lệ tử vong đứng thứ 50 trên thế giới, với 5 loại ung thư mắc nhiều nhất theo thứ tự là: Gan, phổi, vú, dạ dày, đại trực tràng.

Phó Tổng Giám đốc Phạm Lương Sơn phát biểu tại Hội thảo

Trong phát biểu khai mạc Hội thảo, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Phạm Lương Sơn cho biết: Thống kê hằng năm cho thấy, quỹ BHYT đã chi khoảng hơn 40 nghìn tỷ đồng tiền thuốc BHYT cùng hàng ngàn tỷ đồng để chẩn đoán, điều trị cho các trường hợp mắc bệnh ung thư; và chi phí điều trị bệnh này vẫn tiếp tục gia tăng hàng năm. Nhấn mạnh bài toán khó đặt ra cho ngành Y tế và quỹ BHYT tại Việt Nam hiện nay là “nguồn lực chi cho y tế luôn có giới hạn, nguồn quỹ BHYT có giới hạn”, Phó Tổng Giám đốc Phạm Lương Sơn chia sẻ: "Mục tiêu mà chúng ta cần hướng tới là phải có chiến lược mua sắm các thuốc phù hợp, đảm bảo quyền lợi cho người bệnh, giảm gánh nặng xã hội và đảm bảo khả năng chi trả của nguồn quỹ BHYT”. Đồng thời, bày tỏ hy vọng các chuyên gia hàng đầu về ung thư tham dự Hội thảo sẽ chia sẻ thêm những bài học về quá trình thực hiện việc thanh toán thuốc BHYT cho bệnh nhân ung thư, nâng cao hiệu quả quản lý chi phí KCB.

Phát biểu tại Hội thảo, ông Kharinov Vyacheslav Nicolaevich- Đại diện Thương mại Liên bang Nga tại Việt Nam đã nhấn mạnh mối quan hệ hợp tác lâu bền giữa Việt Nam và Liên bang Nga trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt trong lĩnh vực y tế. Gần đây nhất, mối quan hệ này càng được thắt chặt qua ký kết chuyển giao sản xuất vắc-xin phòng ngừa Covid-19 của Liên bang Nga cho Việt Nam. Đề cập đến Công ty Công nghệ Dược phẩm Polysan với vị thế là một trong những DN sản xuất dược phẩm lớn ở Nga, đã có thời gian dài phát triển thị trường tại Việt Nam, ông Kharinov Vyacheslav bày tỏ mong muốn sự hợp tác chia sẻ thông tin tại Hội thảo sẽ mang lại nhiều lợi ích cho bệnh nhân Việt Nam, đặc biệt khi hiện có khoảng 90% dân số Việt Nam đang được quỹ BHYT bảo vệ...

Ông Kharinov Vyacheslav Nicolaevich chia sẻ một số thông tin tại Hội thảo

Thông tin rõ hơn về thực trạng chi trả từ quỹ BHYT cho bệnh nhân ung thư, bà Nguyễn Thị Tám- Phó Giám đốc BHXH TP.Hà Nội cho biết: Trong năm 2019, tổng chi từ quỹ BHYT cho bệnh nhân BHYT tại Hà Nội lên tới 22.702 tỷ đồng; năm 2020 mặc dù diễn biến phức tạp của dịch Coivid-19 khiến người dân hạn chế đi KCB, song tổng chi từ quỹ BHYT vẫn ở mức 22.290 tỷ đồng; còn trong 9 tháng năm 2021, số chi cũng lên tới 13.988 tỷ đồng. Trong đó, chi phí tiền thuốc lần lượt là 8.250 tỷ đồng, 8.778 tỷ đồng và 5.751 tỷ đồng. Riêng chi phí cho tiền thuốc điều trị ung thư (hóa chất, thuốc điều trị đích, thuốc điều trị nội tiết, thuốc điều hòa miễn dịch...) năm 2019 trên 2.340 tỷ đồng, năm 2020 trên 2.331 tỷ đồng và 9 tháng năm 2021 gần 1.582 tỷ đồng.

Theo bà Nguyễn Thị Tám, việc thanh toán thuốc BHYT phải tuân theo các nguyên tắc sau: Thuốc được mua sắm đúng quy định; thuốc thuộc danh mục thanh toán BHYT theo quy định; thuốc được chuẩn hóa danh mục và đẩy hồ sơ XML lên Hệ thống Thông tin giám định BHYT theo quy định; chỉ định thuốc phù hợp với chỉ định trong tờ Hướng dẫn sử dụng thuốc kèm theo hồ sơ đăng ký thuốc đã được Bộ Y tế cấp phép hoặc Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị của Bộ Y tế. Chi phí được thanh toán theo số lượng thực tế sử dụng cho người bệnh; theo giá mua vào của cơ sở KCB (tỷ lệ thanh toán và mức hưởng theo quy định). “Mục tiêu hàng đầu của quỹ BHYT là đảm bảo quyền lợi cho người bệnh, nhưng vẫn phải đảm bảo đúng quy định của pháp luật”- bà Nguyễn Thị Tám khẳng định. Tuy nhiên, bà Tám cũng chỉ rõ, thực tế thời gian qua, một số quy định trong Hướng dẫn điều trị và các Thông tư hướng dẫn thanh toán chi phí KCB của Bộ Y tế có một số điểm chồng chéo, chưa thống nhất và đang là khó khăn cho cả cơ sở y tế và cơ quan BHXH...

Để bệnh nhân ung thư không “sợ” điều trị

Theo PGS-TS.Phạm Cẩm Phương- Giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu (BV Bạch Mai), mỗi một giai đoạn điều trị ung thư sẽ có những mục tiêu cụ thể khác nhau. Cụ thể: Giai đoạn sớm là chữa khỏi; giai đoạn trung gian là kiểm soát bệnh và giai đoạn muộn là chăm sóc giảm nhẹ. Hiện, Việt Nam đang thực hiện các phương pháp điều trị ung thư đa dạng, phù hợp với tình trạng bệnh của từng bệnh nhân như: Phẫu thuật (điều trị tại chỗ để loại bỏ tổn thương ung thư như u và hạch); xạ trị (điều trị tại vùng, để tiêu diệt các tế bào ung thư); hóa trị (điều trị toàn thân để tiêu diệt tế bào ung thư, có ảnh hưởng tế bào lành); điều trị nội tiết (điều trị toàn thân một số ung thư liên quan đến tuyến nội tiết); điều trị đích (điều trị tác động vào đúng tế bào ung thư như kháng thể đơn dòng, kháng thể đơn dòng gắn phóng xạ, thuốc phân tử nhỏ, miễn dịch phóng xạ); điều trị miễn dịch (tế bào miễn dịch của cơ thể tiêu diệt các tế bào ung thư: Kháng PD-1, kháng PD-L1, kháng CTLA-4); và chăm sóc giảm nhẹ.

Các đại biểu tham dự Hội thảo tại điểm cầu Hà Nội

Theo chuyên gia này, tất cả các phương pháp điều trị này đều có tác dụng phụ, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Với bệnh nhân điều trị bằng hóa trị, nội tiết, điều trị đích, miễn dịch có thể gặp các tác dụng phụ với da, niêm mạc (viêm da, viêm loét miệng, loét niêm mạc, chín mé, hội chứng bàn chân bàn tay); rụng tóc, tiêu hoá, tăng men gan, suy gan, đái máu, suy thận; giảm các dòng tế bào máu (giảm hồng cầu, giảm bạch cầu, giảm tiểu cầu); tim mạch, thần kinh ngoại biên, bốc hỏa, loãng xương, giảm tình dục. Với bệnh nhân xạ trị, có thể gặp các phản ứng cấp như: Mệt mỏi, buồn nôn hoặc nôn, chán ăn, sốt; phản ứng của da, niêm mạc; viêm, teo tuyến nước bọt; viêm thực quản, viêm phổi; viêm bàng quang, viêm trực tràng chảy máu; rối loạn tiêu hóa; tâm lý căng thẳng, bi quan, lo lắng; giảm hồng cầu, giảm bạch cầu, giảm tiểu cầu.

Khẳng định một trong những mục tiêu của điều trị ung thư là “nâng cao chất lượng cuộc sống của bệnh nhân ung thư”, PGS-TS.Phạm Cẩm Phương chia sẻ: “Hóa trị, xạ trị đem lại nhiều lợi ích cho bệnh nhân, tuy nhiên có nhiều tác dụng phụ, làm bệnh nhân cảm thấy sợ. Hóa trị tác động lên tế bào u cũng như tế bào lành toàn cơ thể, đặc biệt là gan, bộ máy giải độc của cơ thể làm tổn thương tế bào gan, đưa đến suy giảm chức năng gan, các men gan tăng cao trong máu và làm tăng nguy cơ nhiễm độc cho cơ thể. Bệnh nhân rất cần một liệu pháp giải độc tế bào để giảm tác dụng phụ của thuốc và nâng cao chất lượng sống sau điều trị. Hạn chế và kiểm soát được tác dụng phụ sẽ giúp người bệnh yên tâm và đạt được hiệu quả điều trị tối ưu nhất”.

Cũng phân tích về tác dụng phụ trong các phương pháp điều trị bệnh nhân ung thư, TS-BS.Lê Thị Khánh Tâm- Trưởng khoa Ung bướu (BV Hữu Nghị) cho biết: Khảo sát các bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn tiến triển cho thấy, với giả định cùng một kết quả với các loại thuốc khác nhau, có tới 73% bệnh nhân sẽ lựa chọn thuốc dựa trên tác dụng phụ. Phân tích riêng về thuốc Reamberin (dung dịch truyền) của hãng dược phẩm Polysan- đang được dùng phổ biến trong điều trị ung thư tại Việt Nam (giúp cải thiện một số độc tính của hóa trị, xạ trị), TS-BS.Lê Thị Khánh Tâm cho rằng, việc sử dụng loại thuốc này giúp cải thiện chất lượng cuộc sống, giúp bệnh nhân tuân thủ điều trị. Tuy nhiên, dù thuộc danh mục thuốc được quỹ BHYT thanh toán, nhưng việc thanh toán và chỉ định Reamberin hiện gặp phải một số vướng mắc.

Chia sẻ những băn khoăn của cơ sở KCB trong chỉ định thuốc, PGS-TS.Đỗ Duy Cường- Giám đốc Trung tâm Bệnh Nhiệt đới (BV Bạch Mai) dẫn chứng: Chỉ định của Reamberin theo hướng dẫn của nhà sản xuất khá rộng rãi, có thể sử dụng không chỉ cho bệnh nhân ung bướu, mà cho cả các trường hợp nhiễm độc cấp khác. Nhưng trong hướng dẫn đăng ký của Reamberin lại rất chung chung, ví dụ không rõ định tính, định lượng bằng cách nào, giải độc trong trường hợp nào (do hóa chất hay độc tố, nội độc tố của vi khuẩn, bởi như nhiễm trùng cũng có nhiễm độc)?... Thời gian sử dụng của thuốc cũng ghi “đợt điều trị có thể kéo dài 11 ngày tùy theo mức độ bệnh”, nhưng có bằng chứng nào khẳng định không quá thời gian chỉ định này? Trong khi đó, thực tế nhiều bệnh nhân cần được sử dụng dài ngày hơn mới đáp ứng được quá trình điều trị, và hướng dẫn đăng ký với Cục Quản lý Dược của nhà sản xuất cũng là căn cứ để cơ quan BHXH thực hiện giám định chi phí hợp lý...

Trao đổi thêm về quy định thanh toán thuốc Reamberin đang rất được quan tâm này, ThS-DS.Nguyễn Thị Hồng Vân- Phó Trưởng ban Thực hiện chính sách BHYT (BHXH Việt Nam) chỉ rõ: Quy định về thanh toán BHYT phải đáp ứng “chỉ định thuốc phù hợp với chỉ định trong tờ Hướng dẫn sử dụng thuốc kèm theo hồ sơ đăng ký thuốc đã được Bộ Y tế cấp phép hoặc Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị của Bộ Y tế”. Tuy nhiên, trong Thông tư 30/2018/TT-BYT có quy định “mở rộng” hơn cho phép sử dụng thuốc khác với hướng dẫn sử dụng đã đăng ký cho các trường hơp cần thiết sau khi được hội chẩn của Hội đồng chuyên môn theo quy định. Theo rà soát, Reamberin được quy định rõ trong Thông tư 30 là thanh toán cho giải độc các trường hợp ngộ độc, và theo hướng dẫn của nhà sản xuất là giải độc trường hợp ngộ độc cấp, nên thanh toán chi phí KCB BHYT sẽ cho các trường hợp ngộ độc cấp...

Tại Hội thảo, bà Natalia Bogdanova- Giám đốc Kinh tế đối ngoại kiêm Trưởng đại diện Polysan tại Việt Nam cũng làm rõ hơn cơ chế giải độc của Reamberin. Dẫn chứng có trường hợp sử dụng thuốc tại Nga kéo dài 30 ngày vẫn không để lại tác dụng phụ, chuyên gia này cho biết, hướng dẫn sử dụng 11 ngày là một đợt điều trị, bệnh nhân có thể sử dụng dài ngày hơn khi cần thiết…

Phát biểu kết luận Hội thảo, ông Lê Văn Phúc- Trưởng ban Thực hiện chính sách BHYT (BHXH Việt Nam) ghi nhận các phản ánh về vướng mắc trong thanh toán chi phí điều trị ung thư, đặc biệt liên quan đến thuốc Reamberin. Theo ông Phúc, các bài phân tích, ý kiến góp ý cho thấy những vấn đề cần tiếp tục tổng hợp, đánh giá, phân tích để có những hướng dẫn cặn kẽ hơn, thuận lợi cho giám định viên và cho bác sĩ trong chỉ định lâm sàng, tránh trường hợp chỉ định không đúng, lạm dụng... "BTC sẽ tổng hợp ý kiến, phối hợp cùng Bộ Y tế, các nhà lâm sàng, nhà sản xuất để xem xét lại tờ đăng ký hướng dẫn sử dụng thuốc Reamberin, hướng dẫn cụ thể hơn các trường hợp cần chỉ định sử dụng Reamberin, đảm bảo quyền lợi của người bệnh và phù hợp với khả năng chi trả của quỹ BHYT. Bởi, trên thực tế, đây là một trong những sản phẩm đang đạt hiệu quả trong thực hành lâm sàng điều trị ung thư tại Việt Nam"- ông Phúc nói.